پیشگفتار 

 پژوهش و کنکاش درباره‌ی شخصیت‌های علمی-تاریخی، جایگاه ارزنده‌ی در شناسایی تمدن و فرهنگ هر سرزمین دارد و دریافت بهتر تمدن و فرهنگ آن سرزمین را امکان‌پذیر می‌سازد؛ هرات به‌عنوان پایتخت خراسان کهن و مرکز فرهنگ و ادب افغانستان کنونی؛ در درازای تاریخ نقش مهمی در گسترش دانش و فرهنگ داشته و جایگاه درخور نگرشی را به خود اختصاص داده است.

ازاین‌رو، انجام پژوهش‌های علمی-تاریخی در مورد دانشمندان گذشته، به‌ویژه دانشمندان دوره‌ی تیموری و پیش‌رفت دانش و هنر این دوره، می‌تواند ما را در امر شناسایی بهتر گذشته‌ی تاریخی- فرهنگی و بهره‌مندی نسل‌ کنونی و نسل‌های آینده از گذشته‌ی پربار سرزمین ما، یاری رساند.

گرچه پژوهش‌های علمی- تاریخی بی‌شماری درباره‌ی نام‌آوران و اندیشمندان حوزه تمدنی ما، در کشوهای پارسی زبانِ چون ایران، تاجیکستان و حتا هند و پاکستان انجام می‌شود، اما آنچه مایه‌ی نگرانی است این‌که اولویت پژوهش‌گران هم‌زبان ما در حوزه‌ی نام‌آوران تاریخی- فرهنگی در چنبره‌ی تنگ مرزهای سیاسی و جغرافیای کنونی‌شان محصور است و هرات این نگین تابناک خراسان، باوجود داشتن گنجینه‌های بزرگی از ادبیات و تاریخ و فرهنگ آن‌چنان‌که باید مورد کنکاش و پژوهش قرار نگرفته است. سزاوار یادآوری است؛ با توجه به دل‌بستگی نویسندگان و پژوهشگران هرات، تلاش‌های درخور ستایشی در جهت مطالعه و شناسایی اندیشمندان عرصه‌های گوناگون انجام‌شده است و شخصیت‌ها و نهادهای گوناگون، فعالیت‌های چشم‌گیری را دراین‌باره انجام داده‌اند که از آن میان می توان به شخصیت‌های چون فکری سلجوقی، نجیب مایل، محمد آصف فکرت، محمد علم غواص، محمدابراهیم رجایی، فضل‌الرحمن فقیهی و نهادهای فرهنگی چون انجمن ادبی هرات و در این اواخر موسسه‌ی علمی- پژوهشی بایسنغر و انستیتیوت مطالعات استراتژیک افغانستان اشاره کرد.

موسسه‌ی تحصیلات عالی هریوا نیز به ادامه تلاش‌ها در حوزه هرات شناسی، در سال‌های گذشته برنامه‌های را روی دست گرفته و تلاش‌های نیز برای اجرایی کردن آن انجام داده است اما رویدادهای پسین این امکان را به هریوا نداد تا آنچه در این زمینه برنامه‌ریزی کرده بود؛ به اجرا گذارد.

بنابراین، به‌منظور عملی سازی این برنامه‌ها و انجام رسالت علمی فرهنگی خویش بر آن شدیم تا مقالاتی که در مورد شخصیت‌های تاریخی-فرهنگی هرات در شماره‌های گذشته‌ی فصل‌نامه علمی-تحقیقی هریوا نشر شده است در یک مجموعه زیر عنوان « پژوهش‌های هرات شناسی» قرار دهیم تا از یک‌سو از تلاش نویسندگان این عرصه قدردانی نموده و از سوی دیگر دسترسی آسان پژوهشگران و دل‌بستگان به مجموعه‌ای از این پژوهش‌ها را مسیر سازیم.

هویدا است که این مجموعه نخستین تلاش هریوا درزمینه‌ی هرات شناسی است و ممکن است تلاش بزرگی به چشم نیاید، ازآن‌جهت که پژوهش‌های گردآوری‌شده در این مجموعه حوزه‌های گوناگونی چون جغرافیا، ادب- عرفان، دانش کاربردی و مسایل روشنفکری را در بر می‌گیرد و شخصیت‌های که مورد کنکاش قرارگرفته‌اند نیز مربوط به دوره‌ها و حوزه‌های مختلف است.

امیدواریم در آینده به یاری نویسندگان و پژوهش‌گران هدفمند هرات و دل‌بستگان تاریخ و فرهنگ این سرزمین بتوانیم در این زمینه تلاش‌های پربارتری انجام دهیم.

با احترام

آمریت تحقیقات علمی